Krajem kameníků na Říčansku – Lesní potok, część 3
Dorzecze potoku Lesní potok może być związane z kamieniarstwem tylko jego geologicznym podłożem – granitem Říčany. W północnej części dorzecza występuje jego drobnoziarnista odmiana – tak zwanego typu jevanskiego. Podobnie jak większość skał granitoidowych, granit Říčany jest stosunkowo ubogi w zasadowe kationy Ca, Mg i K, dlatego podłoża i gleby (gleby brunanatne) powstałe w wyniku jego wietrzenia są naturalnie wrażliwe na proces zakwaszenia środowiska – tak zwane zakwaszenie. Zjawisko zakwaszenia stało się głównym tematem badań środowiskowych w ostatnich dziesięcioleciach XX wieku. W szczególności lata 70. i 80. XX wieku były okresem, w którym emisje (zrzuty) środków zakwaszających jako związków azotu i siarki osiągnęły punkt kulminacyjny w środowisku Republiki Czeskiej i Europy Środkowej. Problem polegał na nieekonomicznym wydobyciu energii elektrycznej poprzez spalanie węgla brunatnego bez oczyszczania spalin. Dobrze nam znanymi konsekwencjami zakwaszenia było ekstensywne wymieranie lasów w wyjątkowo narażonych siedliskach, takich jak Rudawy i Karkonosze. W północnej Europie w wyniku zakwaszenia oprócz zniszczenia lasów doszło również do wymarcia ryb w dziesiątkach jezior.
Ale wracając do tematu dorzecza Lesní potok – o jakie badania właściwie chodzi, kto się nimi zajmuje i dlaczego? Musimy zacząć omawiać ten temat z szerszej perspektywy: w roku 1993 uruchomiono szeroko zakrojony projekt monitorowania małych dorzeczy o nazwie GEOMON, który od początku był organizowany i administrowany przez pracowników Czeskiego Urzędu Geologicznego. Projekt obejmuje głównie monitorowanie wpływu zarówno żywych, jak i nieżywych komponentów przyrody na obieg substancji. W całych Czechach i na Morawach wybrano 14 dorzeczy, w tym dorzecze Lesní potok w pobliżu stolicy Pragi. Od samego początku Czeski Urząd Geologiczny realizując ten projekt współpracuje z wieloma innymi instytucjami, takimi jak Czeski Instytut Hydrometeorologiczny, Instytut Badawczy Gospodarki Leśnej i Myślistwa, Instytut Hydrodynamiki AS CR, Zasoby Wodne Chrudim, Uniwersytet Karola i Instytut Geologii AS CR. Ta ostatnia instytucja zajmuje się dorzeczem Lesní potok. Metody pobierania próbek i metody analityczne są jednolite w całej sieci dorzeczy, co znacznie zwiększa wiarygodność uzyskanych danych i ich porównywalność. Podstawową zasadą monitorowania biogeochemicznego jest okresowe pobieranie próbek wody naturalnej (opady atmosferyczne na otwartym powietrzu i pod koronami wybranych gatunków drzew i wód powierzchniowych), w których w laboratorium określa się niezbędne parametry chemiczne. Następnie obliczane są przepływy materiałowe wybranych elementów i określane są ich akumulacja lub spadek w obszarze modelu. Porównując wyniki badań z poszczególnych dorzeczy, można uzyskać przegląd zmian w ekosystemach leśnych różnych części Republiki Czeskiej lub zakresu lokalnego zanieczyszczenia.
Dorzecze Lesní potok znajduje się na terenie krajowego rezerwatu przyrody Voděradské bučiny o powierzchni 6,82 km2, która uzyskała swój status w roku 1955. Obszar Voděradské bučiny nie został przekształcony w grunty rolne, szczególnie ze względu na to, że występuje tam kamienista i stosunkowo płytka gleba. Głównie oryginalne drzewostany liściaste zostały przekształcone wskutek działalności leśnej w drugorzędną biocenozę lasów bukowych, z której prawie całkowicie zniknęły jodły. Obszar dorzecza LES sięga 0,76 km2, profil uszczelniający jaz znajduje się na wysokości 406 m npm, a najwyższy obszar dorzecza na wysokości 505 m npm. Długoterminowe średnie roczne opady w ciągu ostatnich 25 lat wyniosły 674 mm. Średnia roczna temperatura powietrza wynosiła od 7,6 do 9,2 ° C. 99 % ogólnej powierzchni dorzecza jest zalesione, 46 % stanowią drzewa iglaste (w większości świerkowe), 53 % powierzchni zajmują drzewa liściaste (głównie buk, którego uzupełnieniem jest grab, brzoza i dąb). Dorzecze jest wyposażone w mierzący przelew typu Thompson, który służy do ciągłego rejestrowania odpływu wody. Ciągły pomiar wypływu wody (natężenia przepływu) odbywa się metodą mechanicznej wapnografii, w którym konieczna była zmiana wykresówki z krokiem tygodniowym, zastępując ją w roku 2003 przyrządem cyfrowym firmy OTT Hydrometry z możliwością elektronicznego zapisu danych.
Barbora Dudíková Schulmannová, Vojtěch Janoušek, Tomáš Navrátil, Václav Rybařík i Pavel Vlašímský
