PIASKOWCE JURAJSKIE

Kontynuując cykl opisujący kamienie świętokrzyskie nie można pominąć piaskowców jurajskich występujących w kilku miejscach tego regionu. Przykładami tej skały są między innymi piaskowce z okolic Szydłowca oraz z okolic Żarnowa. Od dawna były one cenionym materiałem budowlanym do wyrobu okładzin, cokołów, rzeźb oraz kruszywa. Obecnie znów stają się popularnym surowcem.

Piaskowce szydłowieckie

Nazewnictwem tym objęte są piaskowce eksploatowane w rejonie Szydłowca. Złoża tego surowca powstały w okresie jurajskim w środowisku płytkich zbiorników wodnych znajdujących się w pobliżu stałego lądu lub wysp, u ujść wolno płynących, spokojnych rzek – przez to zawierają duże ilości szczątów roślinnych.

Piaskowce te są barwy białej o odcieniu blado niebieskawym, czasem szaro-żółtawej. Są drobno-ziarniste, o słabym spoiwie krzemionkowym i krzemionkowo-ilastym. Oznaczają się wyjątkowo dobrą oddzielnością i blocznością.

Wykonane z piaskowca elementy, pokrywają się szarą patyną, która się z czasem utwardza i zabezpiecza element przed szkodliwym działaniem warunków atmosferycznych.

Eksploatacja piaskowców w tym rejonie rozpoczęła się ok. XV wieku i trwa z różnym nasileniem do dnia dzisiejszego. Początkowo wykonywano tu głównie toczydła, kamienie młyńskie, żarna, osełki, chrzcielnice i nieliczne detale architektoniczne mające zastosowanie w budownictwie lokalnym. Ogromną szansą dla złóż szydłowieckich było wybudowanie w 1870 roku linii kolejowej łączącej rejon Szydłowca z Warszawą oraz wybudowane w 1885 roku połączenie z Dąbrową Górniczą. Połączenia te umożliwiały dostarczanie poszukiwanego surowca na Śląsk, do stolicy i dalej do krajów Europy Zachodniej i Rosji. Rozpoczął się złoty okres dla piaskowców szydłowieckich. Zaczęto wykonywać nie tylko płyty elewacyjne, cokoły, elementy na mury oporowe ale również rzeźby, detale architektoniczne, ornamenty, kolumny, balustrady, latarnie, portale, fontanny i nagrobki. Okres największego wydobycia kamienia przypada na lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte dwudziestego stulecia, co wiązało się z odbudową miast polskich po wojennych zniszczeniach.

Piaskowce żarnowskie

Gmina Żarnów jest położona w południowej części Wzgórz Opoczyńskich na północno-zachodnich krańcach regionu świętokrzyskiego. Występujące tu pokłady żółtych, ciemno różowych i wiśniowych, drobnoziarnistych piaskowców powstały w okresie dolnej jury. W chwili obecnej wydobywane są z licznych odkrywek, usytuowanych w obrębie całej gminy. Piaskowce te dają się łatwo obrabiać – w stanie świeżym są stosunkowo miękkie, dopiero z czasem nabierają twardości.

Historia eksploatacji znajdujących się w pobliżu Żarnowa złóż sięga XII wieku. Sam Żarnów nazwę swą prawdopodobnie zawdzięcza żarnom – a konkretnie kamieniom żarnowym wytwarzanym z lokalnego piaskowca. Ciekawym przykładem wykorzystania miejscowego surowca jest wspaniała, romańska świątynia pod wezwaniem św. Mikołaja. Według jednej z hipotez, wzniósł ją sam Bolesław Krzywousty w roku 1111 jako wotum wdzięczności za zwycięstwo swych wojsk nad Pomorzanami. Świątynię wybudowano, a później rozbudowano, z rodzimego, regularnie obrobionego, drobnoziarnistego piaskowca. Piaskowce żarnowieckie posłużyły także do budowy opactwa cysterskiego w Sulejowie.

Obecnie, surowiec pozyskiwany z kamieniołomów znajdujących się w okolicy Żarnowa, wykorzystywany jest do produkcji pełnego asortymentu detali architektonicznych i płyt elewacyjnych, np. na budynek warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Dzięki sięg-nięciu po głębiej leżące pokłady piaskowca, pozyskuje się tu bloki skalne o zróżnicowanej i ciekawej kolorystyce.

Wytwarza się z niego również duże ilości „dzikówki”, czyli nieregularnych płyt kamiennych powstałych z łupanego warstwowo materiału.

Źródło: Kurier kamieniarski

Autor: Jerzy Jędrychowski   |   Data: sobota, 23 grudnia 2017