Sól kamienna – halit
„O to dwie rzeczy najważniejsze: słońce i sól.“
(Pliniusz Starszy, rzymski przyrodnik)
Sól kamienna od zawsze odgrywała szczególną rolę w naszej cywilizacji. Jako przyprawa, ale też jako coś więcej, jakby ludzkość instynktownie wiedziała, że zawiera składniki korzystne dla jej zdrowia. Ludzkość używa soli od niepamiętnych czasów.
Najwcześniejsze dowody na wydobycie soli pochodzą z Chin z trzeciego tysiąclecia p.n.e. Pierwsza pisemna wzmianka o soli znajduje się w Księdze Hioba i pochodzi z około 2250 r. p.n.e. Już w epoce kamiennej sól była przedmiotem handlu wymiennego. „Szlaki solne” przecinały starożytny świat od Morza Martwego po Indie. Europejskie szlaki solne były aż do wczesnego okresu nowożytnego ruchliwymi szlakami handlowymi, z których jeden prowadził z Salzkammergut na północ przez Prachatice w Czechach do Bałtyku. Karawany solne istnieją do dziś, przewożąc sól z kopalni soli w Bilma (Niger) i Taoudenni (Mali) do miast i wsi na południowym skraju Sahary i Sahelu. Kopalnie soli leżą na środku pustyni, a droga do nich jest bardzo trudna dla ciężarówek, dlatego karawany wielbłądów w tym miejscu przetrwały do dziś. Sól była również często formą zapłaty – legioniści Cezara otrzymywali część swojego żołdu w postaci soli. Od czasów starożytnych niektóre kulty używały soli w ceremoniach religijnych. Japońscy zapaśnicy sumo przed każdą rundą zapasu odpędzają złe demony za pomocą garści soli wrzucanej na ring.
Rodzaje depozytów
Prawie w każdym kraju na świecie znajdują się złoża soli lub wydobycie soli słonecznej, ale największym na świecie złożami soli są oceany. Ich słony smak pochodzi z 18 mln km3 rozpuszczonej soli kamiennej. Średnie zasolenie wody morskiej wynosi 36‰ (36 gramów soli na litr); ogólnie rzecz biorąc, morza subtropikalne w strefie zwrotnikowej są bardziej słone niż morza polarne z powodu większego parowania, mniejszego dopływu słodkiej wody z rzek itp. Morze Czerwone charakteryzuje się najwyższym zasoleniem wynoszącym 42‰, przy stosunkowo niewielkiej liczbie dopływów rzecznych, ograniczonym kontakcie z oceanem i wysokim parowaniu. Dla porównania, zasolenie Morza Martwego, które jest bezodpływowym jeziorem, wynosi około 330‰.
Źródłem soli są roztwory morskie, jeziorne i wody gruntowe, niecki jeziorne, złoża warstwowe oraz solniska zwane kopułami solnymi.
Sól słoneczną uzyskuje się przez odparowanie wody w sztucznych lub naturalnych płytkich basenach z oceanów, mórz, słonych jezior i źródeł na obszarach o gorącym, suchym klimacie.
Solanki (zmineralizowane wody podziemne) są albo wodą morską pogrzebaną przez sedymentację, albo wodami meteorycznymi, które uzyskały swoją zawartość rozpuszczalników poprzez przejście przez atmosferę, płaszcz wietrzeniowy i skały. Można je podzielić na chlorkowe, siarczanowe, węglanowe, mieszane, krzemianowe, boranowe, fosforanowe, azotanowe i kwasowe. Solanki mogą być również pozyskiwane poprzez pompowanie z okolic zalanej kopalni soli. Niecki jeziorne (playas) z solankowymi osadami gliniasto-piaszczystymi znajdują się w regionach jałowych. W porze deszczowej sole znajdują się w roztworze w wodzie jeziora, która w porze suchej wysycha, pozostawiając po sobie skorupę złożoną z soli. (np. Bristol Lake, Searles Lake w Kalifornii; Meksyk).
Warstwowe złoża soli są wynikiem sedymentacji chemicznej w basenach powstałych w wyniku słabych, długotrwałych ruchów skorupy ziemskiej (np. basen cechsztyński w Europie, basen Michigan w Ameryce Północnej) lub w powstałych w specyficznych warunkach zagłębieniach ryftowych na obrzeżach kontynentalnych (np. równina Danakil w Etiopii, basen Sergipe w Brazylii).
Kopuły solne (solniska) powstają zwłaszcza na przedpolu pasm górskich z warstwowych osadów pod wpływem nacisku nadkładu. Zasoby soli w tych złożach szacowane były w latach 80. na 16,4 bln ton.
Źródło: Lomy a těžba
